برنامه های آموزشییک فرد با اختلال شخصیت دوری گزین یا اجتنابی چگونه با دیگران ارتباط برقرار می کند؟
افراد با اختلال شخصیت دوری گزین (اجتنابی) نسبت به مورد توجه قرار نگرفتن حساس هستند و نمی خواهند از طرف دیگران طرد شوند و دوست دارند در جمع ها مرکز توجه باشند. این افراد معمولا دچار بیماری اضطراب و افسردگی هم هستند و قبل از هر ارتباطی از خود می پرسند که “آیا پذیرفته خواهم شد؟” . این افراد دچار وسواس فکری و عملی هم هستند و به دلیل اضطراب زیاد با افرادی که از آنها انتقاد می کنند قطع رابطه می کنند. چون به اندازه کافی والد سرزنش گر فعال در فکر آنها خودشان آنها را به باد انتقاد می گیرد.
فقدان اعتماد به نفس، عدم اطمینان و دست کم گرفتن خود، لحن متواضعانه، ترس از انتقاد و طرد شدن در رفتار و روابطشان مشخص است و معمولا مشاغلی حاشیه‌ای را انتخاب کرده ، سالهای سال بدون پیشرفت و موفقیت بکار خود ادمه می‌دهند. این بیماران زمانی روابط اجتماعی با کسی برقرار می‌کنند که تضمین قوی از بابت پذیرش بدون انتقاد به آنها داده شود. بطور کلی این بیماران ترسو هستند.
الگوهای معمول در اختلال شخصیت دوری گزین (اجتنابی)
- از فعالیت‌های شغلی مستلزم تماس‌های بین فردی قابل ملاحظه به دلیل ترس از انتقاد، عدم پذیرش یا طرد شدن اجتناب می‌کند.
- بدون اطمینان از اینکه مورد محبت قرار خواهند گرفت، میل به معاشرت نشان نمی‌دهد.
- بدلیل ترس از شرمساری و مورد تمسخر واقع شدن، در روابط صمیمانه محدودیت نشان می‌دهد.
- اشتغال ذهنی با مورد انتقاد قرار گرفتن و طرد شدن، در موقعیت‌های اجتماعی دارد.
- بدلیل احساس بی‌کفایتی در موقعیت‌های بین فردی تازه، حالتی مهار شده دارد.
- خود را از نظر اجتماعی نالایق، فاقد جذابیت یا پست‌تر از دیگران تصور می‌کند.
- در اقدام به ریسک شخصی یا درگیر شدن در فعالیت‌های تازه به دلیل احتمال شرمندگی، بسیار مردد است.
- دوستان کمی دارند و در همین ارتباطات ناچیز هم عمیق نمی شوند و از صمیمی شدن می هراسند.
این افراد وقتی در موقعیت‌های اجتماعی واقع می‌شوند، از صحبت‌کردن می‌ترسند، زیرا از اینکه حرف اشتباهی بزنند، صورت‌شان از کم رویی سرخ شود، به لکنت بیفتند و کلا از خجالت زدگی بیم دارند. فرد مبتلا همچنین ممکن است زمان زیادی را با اضطراب در رفتار اطرافیانش به‌دنبال نشانه‌های تأیید یا پذیرفته نشدن بگردد. چنین افرادی خودشان می‌دانند که در موقعیت‌های اجتماعی راحت نیستند و از لحاظ اجتماعی احساس بی‌عرضگی می‌کنند. اما علی‌رغم آگاهی بر این قضیه، باز هم اگر کسی درمورد خجالتی‌بودن یا دستپاچگی‌شان چیزی بگوید یا به‌شوخی سربه‌سرشان بگذارد، حرفش را بلافاصله مثل انتقاد یا نشانه‌ای مبنی بر عدم پذیرش فرض خواهند کرد.
فرد دارای این اختلال از فعالیت هایی که موجب اضطرابش می شود دوری می کند و از روابطی که آرامش او را برهم می زند اجتناب می کند. صمیمی شدن با این افراد سخت است. در مهمانی ها و گردهم آمدن ها تک به تک ارتباط برقرار می کنند اما نمی توانند توجه همه را به خود جلب کنند و از اینکه نمی توانند روی همه افراد تاثیر بگذارند ناراحت می شوند و به همین دلیل سراغ افرادی می روند که به حرفها و احساس آنها توجه کنند.
براساس ویراست پنجم «راهنمای تشخیصی و آماری بیماری‌های روانی» که از سوی انجمن روان‌پزشکی آمریکا تهیه شده است، فردی که مبتلا به اختلال شخصیت دوری گزین تشخیص داده می‌شود، باید دارای حداقل چهار مورد از معیارهای زیر باشد:
- از فعالیت‌های شغلی‌ِ شامل روابط بین‌فردی به‌دلیل ترس از انتقاد، مخالفت و عدم پذیرش خودداری می‌کند؛
- تمایلی به برقراری ارتباط با دیگران ندارد، مگر اینکه مطمئن باشد که دوست داشته خواهد شد؛
- در روابط نزدیک به‌دلیل ترس از خجالت‌زدگی یا مضحکه‌شدن خیلی احتیاط می‌کند و خودش را تحت فشار می‌گذارد؛
- در موقعیت‌های اجتماعی مدام نگران است که مبادا انتقاد شود و او را نپذیرند؛
- در موقعیت‌های بین‌فردی جدید به‌دلیل احساس بی‌کفایتی به عذاب می‌افتد؛
- خودش را از لحاظ اجتماعی بی‌عرضه، از لحاظ شخصیتی نچسب و نسبت به دیگران پایین‌تر می‌بیند؛
- به‌دلیل ترس از خجالت‌زدگی تمایلی به تصمیم گیری شخصی یا مشارکت در فعالیت‌های جدید ندارد.
اختلال شخصیت دوری گزین با اختلالات زیر در ارتباط است:
- هراس اجتماعی یا اختلال اضطراب اجتماعی: این اختلال باعث می‌شود که فرد در موقعیت‌های اجتماعی معمول با احساس اضطراب و خجالت روبه‌رو شود.
- اختلال شخصیت وابسته: فرد مبتلا به این اختلال در هرکاری حتی تصمیم‌گیری‌های شخصی به‌شدت وابسته‌ی دیگران است.
- اختلال شخصیت مرزی: مبتلایان به این اختلال در حوزه‌های مختلفی ازجمله روابط اجتماعی، رفتار، خلق‌وخو و خودانگاره (تصور فرد از خود) مشکل دارند
در تحلیل رفتار متقابل این افراد دارای پیش نویس نزدیک نشو یا بزرک نباش هستند و در روش طرحواره درمانی دارای طرحواره طردشدگی یا بریدگی هستند.
تشخیص و درمان اختلال شخصیت دوری گزین
تشخیص و درمان اختلال شخصیت دوری گزین بر عهده روانشناس و یا روانپزشک می باشد. بارزترین عامل برای شناسایی بررسی میزان آسیب‌های بین فردی ناشی از ارتباط نداشتن با دیگران است.
این افراد اگر به احساسات درون خود توجه کنند و آنها را مشاهده کنند و با احساسشان یکی شوند می توانند ترس، غم و خشم ناشی از طرد شدن را ببینند، بپذیرند و با آن کنار بیایند و بپذیرند که همه با آنها هم نظر نیستند و “نه شنیدن” هم جزئی از زندگی و روابط است و آنها هم می توانند احساس خود را بیان کنند حتی اگر مورد همدلی قرار نگیرند و مسخره شوند.
شناخت نقاط ضعف و قوت و شرکت در جلسات و کارگاه های گروهی تقویت عزت نفس هم باعث می شود تا این افراد خودشان را ببینند و دوست داشته باشند و سعی کنند آن چیزی که هستند ارائه دهند و نه آن چیزی که فکر می کنند “دیگران می خواهند” باشند.
روان درمانی
درمان اصلی این اختلال از طریق روان درمانی است. درمانگر در قدم اول باید بتواند اعتماد بیمار را جلب کند و همچنین در برابر ترس هایی که فرد از طرد شدن و مسخره شدن دارند، موضع پذیرا داشته باشد و با آغوش باز به حمایت از آن ها بپردازد. در نهایت بیمار را تشویق کند که از لاک خود بیرون آید و تصوری که از تحقیر شدن خود دارد را از بین ببرد.
در روان‌درمانی ابتدا باید همدلی و ائتلاف با مراجع صورت گیرد زیرا فرد مبتلا نمی‌تواند حتی به درمانگر خود اعتماد کند بنابراین شناسایی ترس‌های مراجع و بررسی ریشه آنها گام دوم درمان است سپس لازم است با الگوهای گام به گام مهارت‌های اجتماعی به فرد آموزش داده شود و تمریناتی را خارج از جلسه درمان انجام دهد.
دارو درمانی
با توجه به اختلالات هم آیند اختلال شخصیت دوری گزین، ممکن است تجویز دارو نیز لازم باشد.
گروه درمانی
گروه درمانی یکی از روش های درمانی موثر برای درمان اختلال شخصیت دوری گزین یا اجتنابی می باشد. که طی آن بیماران می فهمند که حساسیت بیش از اندازه او، چه تاثیراتی بر خود و اطرافیان دارد.
رفتاردرمانی
جرأت آموزی و تقویت مهارت سخنوری از اشکال رفتاردرمانی است که به فرد می آموزد که نیازهای خود را بیان کند و از آنها خجالت نکشد و اعتماد به نفس خود را ارتقا دهد.
استفاده از روان‌درمانی، دارودرمانی و رفتار درمانی به صورت توام قطعا موثرتر واقع خواهد شد.
منابع:
