8 مکانیزم دفاعی رایج را بهتر بشناسیم

علی وجام
هیجانات

مکانیزم دفاعی (Defense Mechanisms) به مجموعه ای از فرایندهای ناخودآگاه اشاره دارند که افراد برای محافظت از خود در برابر اضطراب، استرس و احساسات ناخوشایند به کار می برند. این مکانیزم ها توسط زیگموند فروید، بنیانگذار روانکاوی، معرفی شدند و بعدها توسط سایر روانشناسان مانند آنا فروید گسترش یافتند. مکانیزم های دفاعی نقش مهمی در حفظ تعادل روانی فرد ایفا می کنند، اما استفاده بیش از حد یا نادرست از آنها می تواند به مشکلات روانی منجر شود.

مکانیزم دفاعی به مجموعه ای از فرایندهای ناخودآگاه اشاره دارند که افراد برای محافظت از خود در برابر اضطراب، استرس و احساسات ناخوشایند به کار می برند.

انواع مکانیزم های دفاعی

مکانیزم های دفاعی به چند دسته تقسیم می شوند که برخی از آنها سازگارانه و برخی ناسازگارانه هستند. در ادامه به برخی از مهم ترین مکانیزم های دفاعی اشاره می شود:

1- سرکوب (Repression)

سرکوب یکی از اساسی ترین مکانیزم های دفاعی است که در آن افکار، خاطرات یا احساسات دردناک به ناخودآگاه رانده می شوند. این فرآیند به فرد کمک می کند تا از مواجهه با اضطراب جلوگیری کند. برای مثال، فرد ممکن است خاطرات traumatic کودکی خود را به طور کامل فراموش کند.

2- انکار (Denial)

در این مکانیزم، فرد واقعیت های ناخوشایند یا تهدیدآمیز را نادیده می گیرد یا انکار می کند. انکار می تواند موقتاً از اضطراب جلوگیری کند، اما در بلندمدت مانع از حل مسئله می شود. مثلاً فردی که به بیماری جدی مبتلاست، ممکن است وجود بیماری را انکار کند.

3- فرافکنی (Projection)

فرافکنی به فرآیندی اشاره دارد که در آن فرد احساسات یا افکار ناخوشایند خود را به دیگران نسبت می دهد. برای مثال، فردی که احساس خشم شدیدی دارد، ممکن است دیگران را متهم کند که به او خشمگین هستند.

4- واکنش وارونه (Reaction Formation)

در این مکانیزم، فرد احساسات یا تمایلات ناخوشایند خود را به گونه ای متضاد بروز می دهد. مثلاً فردی که نسبت به دیگری احساس خصومت دارد، ممکن است به طور افراطی مهربان و دوستانه رفتار کند.

5- جابجایی (Displacement)

جابجایی به انتقال احساسات یا تکانه ها از یک هدف تهدیدآمیز به هدفی امن تر اشاره دارد. برای مثال، فردی که از رئیس خود عصبانی است، ممکن است خشم خود را بر سر خانواده اش خالی کند.

6- عقلانی سازی (Rationalization)

در این مکانیزم، فرد برای توجیه رفتارها یا احساسات ناخوشایند خود دلایل منطقی می آورد. مثلاً فردی که در امتحان رد شده است، ممکن است بگوید که امتحان بی اهمیت بوده است.

7- والایش (Sublimation)

والایش یکی از مکانیزم های دفاعی سازگارانه است که در آن فرد تکانه های ناخوشایند یا غیرقابل قبول خود را به فعالیت های اجتماعی پذیرفته شده تبدیل می کند. برای مثال، فردی که احساسات پرخاشگرانه دارد، ممکن است ورزش های رقابتی را انتخاب کند.

8- بازگشت (Regression)

در این مکانیزم، فرد در مواجهه با استرس به رفتارهای کودکانه یا مراحل قبلی رشد روانی بازمی گردد. مثلاً فردی که تحت فشار کاری شدید قرار دارد، ممکن است به گریه یا قهر کردن روی آورد.

سرکوب، جابجایی، بازگشت و والایش از رایج ترین مکانیسم های دفاعی هستند.

کارکرد مکانیزم های دفاعی

مکانیزم های دفاعی به طور کلی به دو دسته سازگارانه و ناسازگارانه تقسیم می شوند. مکانیزم های سازگارانه مانند والایش به فرد کمک می کنند تا با استرس و اضطراب به شیوه ای سالم مقابله کند. در مقابل، مکانیزم های ناسازگارانه مانند انکار یا فرافکنی می توانند مانع از رشد روانی فرد شوند و به مشکلات روانی منجر گردند.

نتیجه گیری

مکانیزم های دفاعی بخشی طبیعی از عملکرد روانی انسان هستند و در مواجهه با استرس و اضطراب نقش محافظتی ایفا می کنند. با این حال، استفاده بیش از حد یا نادرست از این مکانیزم ها می تواند به اختلالات روانی منجر شود. شناخت و درک این مکانیزم ها می تواند به افراد کمک کند تا رفتارهای خود را بهتر درک کرده و در جهت بهبود سلامت روانی خود گام بردارند. در روان درمانی، شناسایی و اصلاح مکانیزم های دفاعی ناسازگارانه یکی از اهداف مهم درمانی است.